Vertalingsverskille – Hermie van Zyl

Petro vra

Ek het iets op die hart wat ek baie graag vir u wil vra. Ek gaan saam met my man na die NG kerk, maar gaan ook baie keer na die ander kerke soos AGS ens. (Ek het NG groot geword) In die charismatiese kerke gebruik hulle meestal net die 1933 vertaling en dit pla my altyd, want hoekom moet daar verskillende bybels gebruik word in verskillende kerke totdat ek eendag Matt 20 vers 23 gelees het en gesien het dat die twee bybels baie verskil in daardie vers. Hoekom het die 1983 vertaling die gedeelte “en met die doop waarmee Ek gedoop word, sal julle gedoop word” uitgelaat in die 1983 vertaling? (ook in vers 22) Ek het gegaan na die ou bybel wat nog in Hollands gedruk is en daarin staan ook dieselfde as in die 1933 vertaling. Dit het my laat wonder wat is nog verander in die 1983 vertaling?? Dit is moeilik om die twee bybels vers-vir-vers te gaan vergelyk? Ek voel die mense word op ‘n dwaalspoor gelei oor die doop. Dit het my altyd gepla dat ek net klein gedoop is totdat ek eendag in my hart begin voel het om my groot te laat doop en dit het ek 16jr gelede laat doen en dadelik het ek vrede in my hart gehad, maar dit is nou nie die rede hoekom ek u kontak nie. Ongelukkig is ek nou baie skepties oor daar weer ‘n nuwe vertaling kom. Ek is bang ons beweeg weg van die oorspronklike Woord. Hoop u kan my meer duidelikheid gee hieroor.

Antwoord:

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Ek wil graag in my antwoord ingaan op die kwessie van wat die “oorspronklike Woord” is. Want dit lê aan die kern van jou vraag. (Die kwessie van grootdoop en kleindoop laat ek daar, omdat dit nie die wesenlike saak is nie.)

Om die begrip “oorspronklike Woord” te begryp, moet ek iets sê oor ‘n bepaalde aspek van die totstandkoming van die Bybel. Uiteraard gaan ek baie vlugtig daaroor, en ek konsentreer slegs op die Nuwe Testament (NT).

Die feit van die saak is dat ons nie meer die “oorspronklike Woord” het nie. Daarmee bedoel ek: ons het nie meer die oorspronklike manuskripte (mss) van die NT nie. Dit wil sê: daardie manuskrip (ms) wat Matteus met sy eie hand geskryf het, het ons nie meer nie; dit is vir altyd verlore. Ons het net afskrifte van afskrifte van afskrifte, ensovoorts, daarvan. En omdat alles in daardie vroeë eeue met die hand oorgeskryf is (onthou, die boekdrukkuns is eers in die 15e eeu nC ontwikkel), het daar dikwels foute in die oorskryfproses ingesluip. Kopieerders het meermale onbewustelik skryffoute begaan, soms selfs doelbewus, laasgenoemde veral as die manuskrip wat as basis van die kopiëring gedien het na hulle oordeel nie die korrekte inhoud bevat het nie.

Omdat kopiëring met die hand die enigste manier was waarop die NT in die eerste veertien eeue vermeerder en versprei kon word, beskik ons vandag oor ongeveer 5 500 Griekse mss wat die NT bevat (Grieks synde die taal waarin die NT oorspronklik geskryf is). Sommige van hierdie mss bevat die hele NT, ander weer net dele van die NT. Verder, die oudste mss wat die hele NT bevat, stam uit die 3e/4e eeu nC. Jy kan dus verstaan dat selfs ons oudste mss steeds ongeveer drie eeue verwyderd is van die oorspronklike Woord of oorspronklike mss wat die NT bevat het. Hierdie 5 500 mss is ook nie identies nie, hulle verskil in bewoording van mekaar. Nou is die vraag: As ons vandag die NT in Afrikaans wil vertaal, watter van hierdie mss moet ons gebruik of aan voorkeur gee om net eers ‘n Griekse teks saam te stel wat ons as basis vir ons vertaling kan gebruik?

Die wetenskap wat vir ons ‘n Griekse teks saamstel, word Tekskritiek genoem. Dit is ‘n wetenskap wat reeds lank bestaan, maar veral in die afgelope 200 jaar met rasse skrede vooruitgegaan het, hoofsaaklik weens die ontdekking van meer en ouer mss, en ook weens die ontwikkeling van beter kriteria en tegnieke om te bepaal watter mss vir ons die oorspronklike NT die beste bewaar. Want die algemene reël is: hoe ouer ‘n ms is, d w s, hoe nader ‘n ms aan die tyd van die NT is, hoe beter is die kanse dat dit vir ons die oorspronklike teks van die NT die beste weergee.

Uit hierdie 5 500 mss is daar in die verlede verskillende Griekse tekste saamgestel wat na die mening van tekskritici (geleerdes wat die oorspronklike mss van die NT bestudeer) die oorspronklike teks van die NT die beste weergee. Mettertyd is hierdie prosesse verfyn sodat Bybelvertalers reg oor die wêreld vandag een van twee Griekse tekste gebruik – óf die een van die United Bible Societies in die VSA, óf die sogenaamde Nestle-Aland teks van die Institute for New Testament Text Research in Münster, Duitsland. Weens die samewerking tussen die twee instansies is die merkwaardige dat die twee Griekse tekste wat bewoording betref identies is. Dit maak dus nie saak hoe vertalings van mekaar verskil in bewoording nie, van een ding kan mens vandag seker wees en dit is dat hulle dieselfde Griekse teks vir die vertaling gebruik.

Hoekom verskil die 1933-Afrikaanse Vertaling (33AV) van die 1983-Afrikaanse Vertaling (83AV)? En nou praat ek nie van vertaalverskille nie, maar van gedeeltes waar dit lyk of die 83AV sekere bewoordings weggelaat het wat wel in die 33AV voorkom. Die rede hiervoor is dat die 33AV van ‘n Griekse teks gebruik gemaak het wat nog nie die nuutste inligting oor die beste mss bevat het nie. (So ook die ou Hollandse Vertaling, die sg Statevertaling.) Maar toe die 83AV tot stand gekom het, is besluit om ook die nuutste en beste Griekse teks te gebruik wat deur al die ander vertalers oor die wêreld heen gebruik word. Daarom lyk dit asof in bepaalde gevalle die 83AV dele van die “oorspronklike Woord” weggelaat het. In werklikheid is dit presies die teenoorgestelde: dis na regte so dat die 33AV, wat op ‘n swakker Griekse teks gebaseer was, bewoording bevat wat eintlik nooit deel was van die oorspronklike NT nie. Die 83AV het Afrikaanssprekendes dus eintlik ‘n groot guns bewys om die Afrikaanse Bybel op een lyn te bring met ander vertalings reg oor die wêreld wat op die beste Griekse teks gebaseer word.

Kom ek gee nou aandag aan Matt 20:23 (jou vraag) om alles wat bo teoreties bespreek is, meer prakties te maak. Die 33AV bevat in Matt 20:23 ook die woorde: “… en met die doop waarmee Ek gedoop word, sal julle gedoop word.” Hierdie woorde kom nie in die 83AV voor nie. Die Griekse teks wat in die 83AV gebruik is (wat op die beste Griekse mss gebaseer is), bevat nie hierdie woorde nie. Daarom kom dit ook nie in die vertaling voor nie. Wat waarskynlik in die vroeë eeue van manuskripkopiëring gebeur het, is dat kopieerders die woorde van Mark 10:39 (die parallel van Matt 20:23) waar hierdie woorde inderdaad in die beste mss voorkom, ingevoeg het by Matteus, dalk omdat hulle gedink het dat hulle die teks van Matteus op hierdie manier “verryk” of “aanvul”. Dit is wat ons in die Tekskritiek “harmoniëring vanuit parallelle gegewens” noem, d w s, weens die parallelle materiaal tussen die Evangelies kry ons soms dat kopieerders aanvullings vanuit die ander Evangelies gedoen het in die oorskryfproses. Dit is ook meteen ‘n voorbeeld van doelbewuste foute wat in die oorskryfproses plaasgevind het. Later, toe ouer en beter mss ontdek is, is besef dat daar by Matt 20:23 eintlik deur die kopieerders ‘n byvoeging gemaak is wat nie in die oorspronklike ms van Matteus gestaan het nie. Daarom is dit nie ingesluit in die vertaling nie. Ons wil tog so na as moontlik kom aan die ms soos Matteus dit self geskryf het, en nie soos latere kopieerders gedink het Matteus behoort te klink nie.

Hiermee hoop ek het ek iets probeer weergee van die ingewikkelde proses van tekssamestelling en vertaling. Na alles moet ons net besef dat al is daar verskille tussen die 33AV en die 83AV, die verskille nie van ‘n wesenlike aard is wat die kern van die Christelike leer aantas nie. Dit gaan meermale oor mindere kwessies wat nie die wese van ons geloof aantas nie. As jy voel dat die 33AV vir jou nader aan die hart lê – lees dit! Dit sal niks aan jou saligheid verander nie. Maar moenie dink dat daar fout is met die 83AV nie, as sou dit jou wil wegvoer van die oorspronklike Woord nie. Dis gewoon nie waar nie; die teendeel is waar.

Wees ook gerus dat in die nuwe Afrikaanse Vertaling waaraan daar tans gewerk word, waarvan die NT en Psalms reeds verskyn het, daar geen poging is om die Woord van God te vervals of om gelowiges weg te lei van die oorspronklike Woord nie. Nee, hierdie vertaling is net nog ‘n manier om gelowiges so na as moontlik aan die oorspronklike Woord van God te bring. En enigeen wat jou probeer wysmaak dat daar bose motiewe agter die nuwe Vertaling is, is besig met misleiding – óf uit onkunde óf uit moedswilligheid.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl