Wanneer het die Sabbat na Sondag verskuif en waarom?

Wanneer het die Sabbat na Sondag verskuif en waarom? – Kobus Kok

Van die heel begin van die skepping af, volgens die Hebreeuse, of OT tradisie is die Sabbat op die sewende dag en dit gaan terug na die skeppingsverhaal.

Ons lees in Genesis 2:1-3 “Op die sewende dag het God alreeds alles geskep en 2) op die sewende dag het God gerus 3 God het die sewende dag geheilig en as gereelde rusdag ingestel…”

Sommige van ons luisterraars op Radiokansel en die intekenaars op bybelkennis is van mening dat ons Christene alles gaan verander het. Ons pas God se Woord aan soos ons wil, om ons eie tydskedule te pas en hulle dink dit is heeltemal verkeerd. Hulle meen dat ons eerder moet teruggaan na God se Woord en as God se Woord sê jy moet die Sabbat heilig hou dan moet jy – net soos dit in Exodus 20:8-11 staan. Hulle meen dan ook dat ons die Sabbat weer moet instel en dat ons dit moet deurbring soos wat dit deur God se Woord aan ons beveel word.

In ŉ vorige skrywe het prof Malan opgemerk dat Deuteronomium 5:12-15 gee die rede aan waarom Israel die Sabbatdag heilig moet hou: Die Here jou God het jou as slaaf uit Egipte bevry (waar hulle elke dag as slawe moes werk; lees Eksodus 20:2). Eksodus 20:8-11 gee die Here se rus op die sewende dag aan as die rede waarom Hy dit vir Israel as gereelde rusdag ingestel en geheilig het. God se verlossing (Deuteronomium) en skepping (Eksodus) vul mekaar dus aan. In Eksodus 31:13 is die viering van die Sabbatdag niks minder nie as die uitdrukking van Israel se noue band en verhouding met God, ŉ teken van die Here se verbond met hulle (vergelyk Esegiël 20:12,17). Eksodus 31:17 sê letterlik: ‘…en op die sewende dag het Hy gerus en is verkwik’ (NAV: het Ek nie gewerk nie, maar gerus),

Hiervolgens dis dit duidelik dat die Sabbat ŉ rusdag is wat geheilig moet word en dat mens tydens die Sabbat nie werk nie, maar rus – nie as plig nie, maar teen die agtergrond van die feit dat God die Sabbat aan die mens skenk – dit word met ander woorde ŉ dag waarop die Jode terugdink aan die tyd toe hulle as slawe gedwing was om die hele week, elke dag van hulle lewe te werk en dwangarbeid onder die Egiptenaars te verrig. Hierteenoor het God hulle magtig bevry uit die ystervuis van Egipte en toe weer vir hulle herinner aan wie God is en wie hulle is. In Egipte het hulle hulle identiteit verloor en in die woestyn het hulle weer die wet ontvang en geleer wie God is en wie hulle is. Een van die belangrike dinge wat hulle weer gehoor het, is dat God die skepper van die ganse aarde alles daarop is en dat hy die God van orde is. En dan in die vierde gebod wat Israel in die Woestyn ontvang, sê God vir hulle dat hulle die Sabbat moet rus (Kyk Eksodus 20:8-11).

Vir die Jode het die Sabbat teen Vrydagaand begin dit het teen Saterdag met sononder opgehou. Dit was met ander woorde ŉ volle 24 uur. Die Jode het baie wette gehad rondom die Sabbat. Ons lees bv in die Misjna (3de eeu nC; Joodse mondelinge tradisies toe vasgepen) dat daar allerlei reëls was wat gegeld het en wat vir mense gehelp het om die Sabbat te onderhou volgens God se wil. Die Misjna bevat dan Joodse kategorisering van mense, plekke en tye in konsentriese sirkels van belangrikste tot minder belangrikste. In terme van mense is die hoëpriester die belangrikste; op die kaart van plekke is Jerusalem en die allerheiligste die belangrikste plek op aarde; en op die kaart van tye en teen die agtergrond van feeste is die Sabbat die enkele belangrikste tyd vir die Jode (Sabbat; Paasfees, Versoendag, Loofhuttefees, feesdae, Nuwejaar, vasdae, Purimfees).

Die onderhouding van die Sabbat was ŉ baie belangrike identiteitsmerker vir die Jode en die ganse wêreld moes uit die onderbreking van die daaglikse roetine sien dat Israel heilig en afgesonder is en ŉ volk is wat erns maak met hulle verhouding met God. Die Sabbat was ŉ fees vir almal, nie net vir die mens nie. In die wetboek Eksodus 20 sien ons dat selfs die diere wat aan die Jood behoort het nie op die Sabbat mag gewerk het nie. Alles moes letterlik gaan stilstaan. In die pre-Christelike boek Jubilee lees ons dat daar deur die Jode geglo is dat selfs God en sy engele die Sabbat onderhou het en geen werk verrig het nie. Vir die Jode was seksuele gemeenskap op die Sabbat nie toegelaat nie en indien iemand uitgevang is dat hulle die Sabbat oortree, is hulle met die dood gestraf. In die boek 1 Makkabeërs lees ons die verhaal van meer as een duisend Jode wat in die oorlog doodgemaak is omdat hulle geweier het om hulle te verdedig toe hulle op ŉ Sabbat aangeval is.

Die Misjna traktaat “Sjabbat” gee ons ŉ interessante blik op die rabbi’s se interpretasie van die Sabbat gebod (Sien Joubert 2010 in Jesus ŉ radikale sprong). Mense is verbied om op die Sabbat by ŉ lamp te lees (1:3) of brood in ŉ oond te plaas (1:10). Mens mag nie ŉ lamppit uitdoof nie, want dit mag dalk in houtskool ontaard en dan het jy gewerk (2:5); Indien jy tandpyn gehad het mag jy nie asyn vir die pyn gesuig het nie (14:4) of selfs koue water geneem het om oor jou seer voet te gooi nie (22:6). Jy mag nie strooi wat op jou bed beland het met jou hand afvee nie, maar jy kon dit wel toevallig met jou lyf doen (20:5).

Dit was die belaglike span-reëls van die Joodse geloofsspel! Die Jode het die Sabbat, en God se plan met die Sabbat so toegegooi met die swart verstikkende teer van mensegemaakte religieuse reëls dat hulle die kern en die ware bedoeling daarvan verloor het.

Hierteenoor het Jesus uitgetroon. Jesus – die Seun en Woord van God was egter aan kom na die wêreld met ŉ radikale nuwe boodskap wat sou terugsny na die ware bedoeling van die wet. Vir die geestelik blinde Jode van die dag was Jesus niks minder nie as ŉ regte reëlbreker, ŉ geestelike rebel. Hulle was reg, Jesus was ŉ regte spelbreker. Hy het inderdaad die verworwe Joodse religieuse spel kom afbreek sodat hulle weer die kern van dit alles kon ontdek, begryp en daarvolgens leef.

In die NT tref ons op ŉ goeie dag, twee duisend jaar gelede daar in Jerusalem uiteindelik die Seun van God op ŉ besige religieuse toneel aan. Dit was ŉ Sabbat. In spanning wag ons om te sien wat hierdie openbarings-God-word-man gaan doen. In Johannes 5 tref ons Jesus aan waar hy op die Sabbat daar in die omgewing van die tempel rondloop. In Johannes 5:1 lees ons dat Jesus en sy dissipels op na Jerusalem gegaan het vir een van die belangrike Joodse feeste. In feestye kom mense van heinde en verre om die fees by te woon, in die teenwoordigheid van God te kom. Die tempelpolisie en geestelike leiers is reg vir aksie en implementeer graag hulle gunsteling wettiese reëls. Volgens sommige geleerdes het daar tydens feeste ŉ intensivering van wetsonderhouding plaasgevind. Mense was dus meer sensitief en veral op ŉ Sabbat in die heilige stad Jerusalem op ŉ heilige tyd tydens ŉ heilige fees. So lees ons dan dat Jesus op ŉ Sabbat daar by die Skaappoort met sy 5 pilare opdaag met hemelse teenwoordigheid. Daar het ŉ klomp siek mense gelê, lammes, blindes, en allerlei erge siektes. Skielik sien Jesus ŉ man wat al vir 38 jaar lank siek is en wat net nie gesond word nie omdat hy te swak en siek is om by die genesingspoel uit te kom as die in beroering kom as die engel dit laat borrel. Elke keer gaan iemand anders voor hom daar in en die word dan genees maar die arme vriendlose man bly siek. Net daar genees Jesus hom – op die Sabbat en beveel hom boonop om sy matjie waarop hy gelê het op te tel en saam met hom te neem.

In Johannes 5:10 loop die man toe vas in niemand anders nie as die gevreesde antagoniste, die tempelpolisie, wat hom dadelik vaspen en aankla dat hy die heilige Sabbat oortree en dat dit onwettig is. Tegnies gesproke verdien hy die dood. Die geneesde man sê toe vir hulle dat Jesus hom genees het en dat Jesus hom beveel het om sy mat op te tel en te loop en dit is presies wat hy gedoen het. Hy is net so verbaas soos hulle…

Skielik is die tempelpolisie agter Jesus aan en wou hom vastrek. En toe bars die bom toe Jesus in Johannes 5:17 sê: “My Vader werk ook vandag – en daarom werk Ek ook”. Johannes 5:18 sê dit is die groot rede waarom die Jode Jesus daarna wou doodmaak – vir twee redes – *Hy het die Sabbat gebreek *en Hy het God sy eie Vader genoem en homself en sy optrede sodoende gelyk gestel aan God.

Jesus se groot argument teen hulle in Johannes 5 is dat hulle die punt mis. Hier fokus hulle op die reëls wat gebreek is, maar mis die feit dat die skeppings-God herskeppend en helend, genesend en restourerend rondom hulle aan die werk is. Jesus het dikwels mense op die Sabbat genees en die ander evangelies getuig ook daarvan. Sy dissipels het ook op die Sabbat koring versamel sodat hulle iets het om te eet. Jesus het die Joodse Sabbatswet kom breek, maar hy het die ware bedoeling daarvan weer kom herstel. Die Jode was so gefokus op die doen van die wet dat hulle dikwels die doen van die wet bo die liefde en die omgee van mense gestel het, Hulle sou dus eerder by die letter van die Sabbatswet bly en iemand wat die Sabbat oortree het vermoor, as wat hulle sou toelaat dat ŉ persoon wat siek is genees kan word of ŉ persoon wat lam is weer kan loop of blind is weer kan sien. Jesus het die Jode weer kom wys wat die hart van God is en waar hulle harte nie meer was nie. Jesus het kom wys dat die Sabbat minstens ŉ dag is van diens en van verhoudings. Dit is ŉ dag waarop God en mense in die fokus is en nie dooie reëls nie.

Jesus het kom wys Hy is Here oor die Sabbat en dat elke dag eintlik ŉ Sabbat is – ŉ Godverheerliking-en-goeddoen-dag (Joubert 2010:86 in Jesus ŉ Radikale sprong).

Jesus het dit nie teen die Sabbat gehad nie. Jesus het dit teen die verkeerde verstaan van God se bedoeling daarmee gehad. Hy het dus nie gekom om die wette af te skaal of tot niet te maak nie, maar juis sodat dit tot hulle volle betekenis kan terugkeer (kyk Matteus 5:17). Daarom sien ons in die vroeë kerk dat Christene nog steeds die Sabbat onderhou het, maar hulle het die ware bedoeling verstaan – naamlik dat dit ŉ Godverheerliking-en-goeddoen-dag is. Die eerste Christene, veral die Jode wat Jesus as Messias aanvaar het, het dus ook nog die Sabbat gehou. Maar tog sien ons dat die eerste Christene ook en veral Sondae bymekaar gekom het. In Handelinge 20:7; 1 Korintiërs 16:2 en Openbaring 1:10 sien ons dit duidelik. Jesus se opstanding het die rol hierin gespeel. Die eerste Christene het dus elke Sondag as opstandingsondag gevier en bymekaar gekom in die naam van Jesus.

Wanneer het die Sabbat dan Sondag geword?

Die eerste Christene was vir die eerste 300 jaar ŉ minderheid en dikwels vervolg deur die Jode en deur die Romeinse ryk. Die Christen geloof was beskou as ŉ onwettige godsdiens of religio illigata in die Romeinse Ryk. Die aanbidding van God op ŉ Sondag het dus dikwels in die geheim en ondergronds plaasgevind.

Prof Francois Malan het in ŉ vorige skrywe reeds opgemerk dat die Romeine in die antieke tyd ŉ 8-dae week gehad het, met die agste dag wat dan as markdag en hofdag gefunksioneer het. Onder Joodse en Babiloniese invloed is die duur van ŉ week in die eerste eeu v.C. tot sewe dae verander. Hulle het hulle dae na die son, maan en planete genoem, vandaar die naam Sondag. Teen die 4de eeu kom die groot Romeinse Keiser Konstantyn tot bekering. Konstantyn, het die Sondag in 321 n.C. die amptelike rusdag van die Romeinse Ryk gemaak. Hy het ook gesorg dat Sondag die dag is waarop mense in die reuse katedrale wat hy laat bou het bymekaar kom en God eer. Vandaar dat ons op Sondag en nie op die Sabbat ons rusdag vier nie.

Sommige mense mag nou voel dat dit alles die Romeinse keiser Konstantyn se skuld is dat ons nie meer op ŉ Sabbat ons rusdag hou nie en dat ons as Christene weer moet terugkeer na Sabbat op ŉ Saterdag. Hierdie perspektief is egter nie korrek nie en hou nie die baie belangrike vergadering wat in die jaar 48 n.C. in Jerusalem gehou is in gedagte nie. Ons lees daarvan in Handelinge 15 en in Galasiërs 2. Daar, by een van die eerste groot kerkvergaderings, is besluit dat die besnydenis en die Sabbat as tipiese Joodse identiteitsmerkers nie langer deur die Christene gehou hoef te word wat vanaf die heidendom tot die Christelike geloof tot bekering gekom het nie. Dit beteken dat al die klomp wette wat ons in die Misjna sien – dat jy nie strooi van jou bed met jou hand mag wegvat op ŉ Sabbat, ens,- nie as vereiste aan heidene gestel word nie. Dit beteken egter nie dat hulle nie iets gemaak het van die Sabbat nie, inteendeel. Baie het steeds aan die Joodse feeste deelgeneem en selfs die Sabbat gehou en die tempel besoek voor dit vernietig is in 70 n.C. Vir die eerste Christene was Sondag egter ŉ baie belangrike dag en hulle het bymekaar gekom en op opstaningsondag kerk gehou en iets besef van die ware aard van so ŉ dag, naamlik ‘n Godverheerliking-en-goeddoen-dag. Vir die eerste Christene was elke dag ŉ Godverheerliking-en-goeddoen-dag. Die Sabbat was nie meer een dag nie maar elke dag van die week.

Indien ons dus vandag nuwe reëls opstel van dingetjies wat ons mag en nie mag doen nie mis ons die punt en vergeet ons die radikale optrede van Jesus – die Seun van God wat met sy optrede nie die wet kom ophef het nie, maar kom wys het dat die spelreëls verander het – inteendeel, die ganse spel van die ganse lewe het verander. Mag ons herinner word dat Jesus ons kom wys het dat elke dag ŉ Sabbat is en dat die Sabbat wesenlik ‘n Godverheerliking-en-goeddoen-dag is.

Outeur: Dr Kobus Kok